24/6/07


Η ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΙΕΡΩΝ ΚΕΙΜΗΛΙΩΝ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ

Στις 11 Μαΐου 2007 τελείωσε η καταγραφή των ναών της ενορίας Βανάτου, με τους οποίους ολοκληρώνεται η ψηφιακή φωτογράφηση, χειρόγραφη και στη συνέχεια ηλεκτρονική καταγραφή και αποδελτίωση όλων των ιερών κειμηλίων των ενοριακών ναών και των παρεκκλησίων τους, του Δήμου Αρκαδίων. Συγκεκριμένα καταγράφηκαν δύο ναοί στο Βανάτο, τρεις στον Καληπάδο, από ένας στην Κουκουναρία και το Χουρχουλίδι, πέντε στον Άγιο Κήρυκα, τρεις στο Σαρακινάδο, τέσσερις στο Τραγάκι, δύο στον Πλάνο και έξι στην Κυψέλη.
Το όλο εγχείρημα πραγματοποιείται ύστερα από σχετική απόφαση της Ιεράς Συνόδου και του Μητροπολίτη μας κ. κ. Χρυσοστόμου Β΄. Η Επιτροπή που έχει συσταθεί για αυτόν τον σκοπό αποτελείται από τον

Ιεροκήρυκα της Μητροπόλεως Ζακύνθου Αρχιμανδρίτη Διονύσιο Λυκογιάννη, ο οποίος και πραγματοποιεί και την ηλεκτρονική αποδελτίωση όλων των καταγεγραμμένων κειμηλίων, μαζί με τον συντηρητή έργων τέχνης της Μητροπόλεως Ζακύνθου κ. Ανδρέα Θεοδόση, όπου από κοινού φωτογραφίζουν όλα τα αντικείμενα. Ανθρώπινα καλλιτεχνήματα που περιλαμβάνουν οτιδήποτε έχει να κάνει με τη λατρεία της Εκκλησίας μας αλλά και γενικότερα την εκκλησιαστική τέχνη που διασώζεται στους ναούς μας είτε ολόκληρα είτε σε αποσπασματική μορφή. Καταγράφονται λοιπόν και φωτογραφίζονται όλα τα παλαιά είδη μικροτεχνίας, εκκλησιαστικά υφάσματα, εικόνες, ξυλόγλυπτα, λιθόγλυπτα, ακόμη και οι εξωτερικές και εσωτερικές όψεις των ναών.
Ας σημειωθεί ότι η τελευταία καταγραφή ήταν μόνο χειρόγραφη και είχε γίνει από τον Πρωτοπρεσβύτερο Παναγιώτη Βέργη το 1979, η οποία όμως δεν περιελάμβανε όλα τα παρεκκλήσια αλλά και τα διάφορα κυρίως ημικατεστραμμένα αντικείμενα που βρίσκονταν στους αποθηκευτικούς χώρους των ναών.

Η καταγραφή συνεχίζεται στο Δήμο Αλυκών, με ήδη καταγεγραμμένους τους ναούς των Άνω και Μέσου Γερακαρίου.

19/6/07

ΜΟΝΗ ΥΠΕΡΑΓΙΑΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΑ
Μια προσπάθεια αποκατάστασης του τέμπλου

Σε ένα ειδυλλιακό καταπράσινο μέρος με ωραία θεά της θαλάσσιας περιοχής της ανατολικής Ζακύνθου εξακολουθεί να στέκεται ακόμη όρθιο το μοναστήρι της Υπεραγίας Θεοτόκου του Δερματά στο χωριό Τραγάκι. Η ύπαρξη της Μονής σημειώνεται σε έγγραφα του προσεισμικού αρχειοφυλακείου ήδη από το 1556, ενώ ανήκε κατά περιόδους σε επιφανείς άνδρες όπως ο Επίσκοπος Κυθήρων Διονύσιος Κατηλιάνος.
Το συγκρότημα της Μονής ερειπώθηκε, ακολουθώντας την τύχη πολλών εκκλησιαστικών μνημείων, μετά τους σεισμούς του 1953 και τα υπάρχοντα στο ναό αντικείμενα ευτυχώς μεταφέρθηκαν για φύλαξη στο Βυζαντινό και Μεταβυζαντινό Μουσείο της Ζακύνθου και στον μετασεισμικό ναό του Αγίου Ιγνατίου του Ο.Δ.Α.Ζ στην πόλη της Ζακύνθου. Τα τελευταία χρόνια γίνονται ενθαρρυντικές προσπάθειες αποκατάστασης του κτιρίου του ναού αλλά και της εσωτερικής του διακόσμησης στην όσο το δυνατόν γίνεται καλύτερη προσεισμική μορφή του. Με τη μέριμνα και επιστασία της 20ης Εφορείας Αρχαιοτήτων της Ζακύνθου, της τοπικής εκκλησίας αλλά κυρίως με την οικονομική και ηθική συμπαράσταση ιδιωτών, έγινε η αποκατάσταση του κτιρίου του ναού και συνεχίζεται η προσπάθεια ανασυγκρότησης και συντήρησης του τέμπλου. Η αγαστή συνεργασία, αλληλοκατανόηση και αλληλοσεβασμός μεταξύ των ιδιωτών και των επίσημων φορέων και θεσμών, σε μια κοινή προσπάθεια αποκατάστασης ενός μνημείου όπως της Δερματούσας, θα μπορούσε να γίνει παράδειγμα προς μίμησην για την ανασυγκρότηση και ανάδειξη και άλλων εκκλησιαστικών μνημείων της νήσου.
Στα πλαίσια του όντως ευγενή αγώνα των κατοίκων της περιοχής και όχι μόνον, οι οποίοι ύστερα από τα τόσα χρόνια ερήμωσης και εγκατάλειψης του χώρου κάνουν φιλότιμες προσπάθειες για την επαναφορά του ναού στην προτέρα λειτουργική του κατάσταση ως τόπου θείας λατρείας, έγινε και η παρούσα έρευνα αποκατάστασης του εικονοστασίου, νομίζοντας πως έτσι θα συμβάλλουμε στην ενότητα και ολοκληρωμένη παρουσίαση του κατακερματισμένου σήμερα τέμπλου και του διάκοσμού του.
Αφορμή για τη συγκεκριμένη έρευνα στάθηκε η εύρεση της μοναδικής μέχρι τώρα δημοσιευμένης και γνωστής προσεισμικής φωτογραφίας του εσωτερικού του ναού της Δερματούσας, που έχει τραβηχτεί από τον γυναικωνίτη της εκκλησίας και η οποία δημοσιεύεται στο βιβλίο του Νικολάου Βαρβιάνη Ζάκυνθος , Μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων, Αθήνα, 1977, σελ. 112.

Στην επανέκδοση του βιβλίου από το Μουσείο Σολωμού πιθανόν από σφάλμα δεν υπάρχει η συγκεκριμένη φωτογραφία αλλά απεικονίζεται λεπτομέρεια του τέμπλου του Αγίου Γεωργίου των Καλογραιών Ζακύνθου.
Το ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο σε ύφος μπαρόκ αποτελείται από τρεις ζώνες. Στην πρώτη ζώνη διακρίνονται τρία θωράκια, ενώ ακόμη και σήμερα απουσιάζει το τέταρτο κάτω από την εικόνα του Χριστού. Τα θωράκια με σκηνές της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης, όπου σχεδιαστικά το ξυλόγλυπτό τους αντιγράφει αυτό της Κυρίας των Αγγέλων της πόλης Ζακύνθου, έχουν συντηρηθεί από τους συντηρητές της 20ης Εφορείας Αρχαιοτήτων και είναι τοποθετημένα σήμερα στο εν μέρει αποκατεστημένο τέμπλο της Δερματούσας.
Τα τρία ζεύγη των υποθυρίδων με απεικονίσεις αρχιερέων, σε ζωγραφικό ύφος όμοιο με αυτό των θωρακίων, βρίσκονται κρεμασμένα στο νότιο τοίχο του ναού του Αγίου Ιγνατίου στον Ο.Δ.Α.Ζ. . Στον παραπάνω ναό βρίσκονται επίσης κρεμασμένες στο βόρειο τοίχο και οι τρεις θύρες του τέμπλου που απεικονίζουν τον Νυμφίο και τους δύο αγγέλους να κρατούν τα σύμβολα του Πάθους.
Από τις δεσποτικές εικόνες διακρίνονται ευκρινώς ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και ο Χριστός Μέγας Αρχιερέας. Βρίσκονται και αυτές κρεμασμένες στο ναό του Αγίου Ιγνατίου στο δυτικό τοίχο. Η εικόνα του Προδρόμου φέρει την επιγραφή «ΔΕΗΣΙΣ ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΑΝΔΡΕΟΥ ΑΡΒΑΝΗΤΙ ΑΠΟ ΧΟΡΙΟ ΤΡΑΓΑΚΥ». Μια ακόμη απόδειξη ότι η συγκεκριμένη εικόνα προέρχεται από το ομώνυμο χωριό. Στο ναό της Δερματούσας θα πρέπει να ανήκουν και οι εικόνες της Κοίμησης της Θεοτόκου και της Παναγίας Βρεφοκρατούσας, που βρίσκονται στο ναό του Αγίου Ιγνατίου.
Στην εικόνα της Κοίμησης της Θεοτόκου, ύστερα από ηλεκτρονική επεξεργασία της προσεισμικής φωτογραφίας διαπιστώνει κανείς ότι είναι αυτή που κρέμεται στο νότιο τοίχο του ναού του Ο.Δ.Α.Ζ., με τη χρονολογία 1777. Σε αυτό άλλωστε συνηγορούν και οι διαστάσεις των προαναφερθέντων δεσποτικών εικόνων που είναι σχεδόν οι ίδιες αλλά και το παρόμοιο ζωγραφικό τους ύφος. Με τον ίδιο τρόπο θα πρέπει να αποδοθεί ως ανήκουσα στο τέμπλο της Δερματούσας και η εικόνα της Παναγίας με ασημένια επένδυση, κρεμασμένη σήμερα στο δυτικό τοίχο του ναού του Αγίου Ιγνατίου.
Από τη δεύτερη ζώνη, αυτήν του δωδεκαόρτου, φαίνεται από τη φωτογραφία να απουσιάζουν αρκετές εικόνες, ενώ είναι πιθανόν να βρίσκονται και αυτές στο ναό του Ο.Δ.Α.Ζ. . Αξιοσημείωτες είναι οι σχεδιαστικές και υφολογικές ομοιότητες των ξυλογλύπτων της πρώτης και δεύτερης ζώνης του τέμπλου με αυτές του τέμπλου της Κυρίας των Αγγέλων Ζακύνθου όπως αναφέρθηκε, που χρονολογείται το 1719 π.χ. στις κολόνες, στα θωράκια, στη ζωφόρο, στα ξυλόγλυπτα φυλλόσχημα γεμίσματα μεταξύ των εικόνων του δωδεκαόρτου.
Στην πυραμίδα του τέμπλου της Δερματούσας μάλλον να ανήκει, αυτό μπορεί να διαπιστωθεί και από τις διαστάσεις του έργου, ο μικρός εσταυρωμένος, που βρίσκεται σήμερα στην πρόθεση του ναού του Αγίου Ιγνατίου, ο οποίος είναι ζωγραφισμένος μόνον από την μπροστινή πλευρά και αμυδρώς διακρίνεται στην παλαιά φωτογραφία. Τέλος στον Άγιο Ιγνάτιο του Ο.Δ.Α.Ζ. βρίσκονται τέσσερα ασημένια καντήλια, ένα στο πολυκάντηλο και τρία στο τέμπλο κρεμασμένα, με στικτή την επιγραφή «ΤΗΣ ΚΗΡ[ΙΑΣ] ΔΕΡΜΑΤΟΥΣΑΣ» και τη χρονολογία 1816.
Διαπιστώνεται λοιπόν ότι και στις μέρες μας παρόλο που έχουν περάσει πάνω από πενήντα χρόνια από την φοβερή καταστροφή του σεισμού του 1953, υπάρχουν ακόμη σύνολα εκκλησιαστικών έργων τέχνης όπου ζητούν και απαιτούν τον ολοκληρωμένο επαναπατρισμό τους, για να εξακολουθήσουν να συνομιλούν με τους θρησκευόμενους αλλά και τους φιλότεχνους με την καλλιτεχνική τους αρτιότητα και πληρότητα στο φυσικό τους περιβάλλον.

[π. Διον. Λυκογιάννης, δημοσιεύθηκε στην εφ. Ερμής, αρ.φ. 2631, σ. 9, Ζάκυνθος, 21/2/2007]

15/6/07

ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΟΥ NICOLO UGU FOSCOLO ΣΤΗ ΖΑΚΥΝΘΟ

Το 2007 συμπληρώνονται 180 χρόνια από τότε που έφυγε από την επίγεια ζωή στις 10 Σεπτεμβρίου 1827 ο Nicolo Ugo Foscolo, ο «συμπολίτης και συνδημότης μας» όπως αποκαλείται από τον Φρ. Τζουλάτη, Δήμαρχο Ζακυνθίων το 1870 σε επιστολή του προς τον τότε Υπουργό των Εσωτερικών.
Ένας συμπολίτης των Ζακυνθινών όπου με το άκουσμα του θανάτου του οι συμπατριώτες του τέλεσαν μνημόσυνο στην εκκλησία που βαπτίσθηκε στον άγιο Μάρκο των ρωμαιοκαθολικών με αποκορύφωμα τον λόγο που εκφώνησε ο Διονύσιος Σολωμός.
Επειδή όμως οι άνθρωποι ξεχνούν εύκολα, οι συνεισφορές χρημάτων και η διάθεση να επαναπατριστεί η σορός του συμπατριώτη μας, ξαναήλθε στο προσκήνιο το 1871 όταν η Ιταλία η δεύτερη πατρίδα του Φώσκολου ζήτησε να παραλάβει τα οστά του δικού της μεγάλου ποιητή. Αλλά ήταν αργά για τους Έλληνες και από το 1871 η σορός του από τον ταπεινό τάφο του Chiswisk της Αγγλίας αναπαύεται στον ιστορικό περικαλλή ναό της Santa Croce (Τιμίου Σταυρού) της Φλωρεντίας, δίπλα στους μεγάλους Ιταλούς δημιουργούς του πνεύματος και της τέχνης.
Το 1927 οι Ζακυνθινοί γιόρτασαν πανηγυρικά με τη συμμετοχή και την χρηματοδότηση από την ελληνική κυβέρνηση τα εκατό χρόνια από τη θανή του Φώσκολου, με εκδηλώσεις όπου παρευρέθηκε και ειδική αντιπροσωπία της ιταλικής κυβέρνησης. Από το πανηγυρικό λεύκωμα που εξέδωσε η Μαριέττα Μινώτου, (ευτυχώς επανεκδόθηκε από τις εκδόσεις Τρίμορφο) μαθαίνουμε αναλυτικά για τις εκδηλώσεις όπου μεταξύ άλλων περιλαμβάνεται η αποκάλυψη της προτομής του Νικολάου Ούγκου Φώσκολου, στην πλατειά Βασιλέως Γεωργίου, σημερινή πλατεία Δ. Σολωμού.
Η ορειχάλκινη αυτή προτομή παραγγέλθηκε στον γλύπτη Κωνσταντίνο Δημητριάδη όπου τότε δραστηριοποιούταν στο Λονδίνο και στο Παρίσι. Ο Κ. Δημητριάδης γεννήθηκε το 1881 στη Στενήμαχο της Ανατολικής Ρωμυλίας. Σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας με δάσκαλο τον Γεώργιο Βρούτο και το 1904 πήγε στο Παρίσι όπου έζησε για πολλά χρόνια. Από το 1905 άρχισε να εκθέτει έργα του στο Salon des Artistes και έλαβε τιμητικές διακρίσεις. Το 1911 άνοιξε εργαστήριο στο Κένσιγκτον του Λονδίνου, χωρίς να εγκαταλείψει εκείνο του Παρισιού. Το 1924 ο «Δισκοβόλος» του βραβεύθηκε με χρυσό μετάλλιο στους Ολυμπιακούς αγώνες του Παρισιού και αγοράσθηκε από το κράτος των Η.Π.Α. για να στηθεί στο Central Park της Νέας Υόρκης. Το 1930 επέστρεψε οριστικά στην Ελλάδα και διορίσθηκε διευθυντής της Σχολής Καλών Τεχνών και καθηγητής του εργαστηρίου Γλυπτικής. Ανασυγκρότησε τις υπηρεσίες της Σχολής και υπήρξε ο εισηγητής των καλλιτεχνικών παραρτημάτων της. Εκλέχθηκε τακτικό μέλος της Ακαδημίας το 1937. Πέθανε στην Αθήνα στις 28 Οκτωβρίου 1943.
Όπως μας πληροφορεί ο Σπύρος Μινώτος ο Δημητριάδης ταξίδεψε στην Φλωρεντία και περισυνέλεξε στοιχεία για τη μορφή του ποιητή, ενώ το έργο του απεκόμισε τα θερμά συγχαρητήρια της ελληνικής κυβέρνησης και θεωρήθηκε ένα από τα καλύτερά του. Η προτομή χυτεύθηκε στο χυτήριο του Alexis Rudier στο Παρίσι, το καλύτερο που υπήρχε στο Παρίσι την περίοδο εκείνη, όπως μας πληροφορεί η υπογραφή στο πίσω μέρος της προτομής.
Ευτυχώς το έργο αυτό σώθηκε από τους σεισμούς και την εγκληματική πολλές φορές αδιαφορία και το θαυμάζει κανείς, αν μπορεί βεβαίως να διακρίνει τη θέση του στη σημερινή πλατεία Σολωμού πίσω από το μνημείο του Παύλου Καρρέρ. Μια θέση σίγουρα απαξιωτική για ένα τόσο σημαντικό καλλιτέχνημα και πόσο μάλλον για αυτό που απεικονίζει, μιας και στριμωγμένο μέσα στο πράσινο και χωρίς να μπορεί να αναπνέει και να κυριαρχεί στο χώρο, περιμένει το βλέμμα του σπάνιου πεζοπόρου να στρέψει εξ επί τούτου την κεφαλήν του για να το προσέξει.
Το δεύτερο μνημείο που αφορά το πρόσωπο του Φώσκολου είναι το κενοτάφιο που στήθηκε στη θέση της οικίας του ποιητή μετασεισμικά. Πρόκειται για τον άγγελο που πενθεί, ένα από τα πιο σπουδαία έργα του περίφημου γλύπτη Ιωάννη Βιτσάρη.
Ο Ιωάννης Βιτσάρης γεννήθηκε το 1843 στην Αθήνα. Σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών με καθηγητή τον Γεώργιο Φυτάλη. Το 1865 έφυγε με υποτροφία στο Μόναχο για να γυρίσει στην Αθήνα το 1871 και νά ανοίξει το εργαστήριό του. Το 1885 σμίλεψε για τον τάφο της Ελένης Π. Στουπάθη στο Α΄Νεκροταφείο της Ζακύνθου μαρμάρινο άγαλμα με πρότυπο την ελληνοπούλα από τον τάφο του Μάρκου Μπότσαρη στον κήπο των Ηρώων του Μεσολογγίου, έργο του Γάλλου γλύπτη David d’ Angers. Πέθανε στην Αθήνα το 1892. Γλυπτά του βρίσκονται στη Βουλή των Ελλήνων, στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών, στο Ζάππειο, στο Εθνικό και Ιστορικό Μουσείο, στην Εθνική Πινακοθήκη κ.α. .
Επί Νομάρχου Ζακύνθου Ανδρέου Ιωάννου το μνημείο στον οικογενειακό τάφο της οικογένειας Διονυσίου Στουπάθη αγοράσθηκε στο ποσό των 50.000 δρχ. και μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση επί της οδού Φωσκόλου, απέναντι από την εκκλησία της Παναγίας Οδηγήτριας. Δυστυχώς και αυτό το έργο, που κανονικά θα πρέπει να μεταφερθεί άμεσα σε στεγασμένο χώρο, είναι αφημένο στο έλεος του οποιουδήποτε χωρίς καμία προστασία τοποθετημένο στη γωνία ενός οικοπέδου, χωρίς καμία προσπάθεια ανάδειξης η έστω φροντίδας του περιβάλλοντος χώρου, ούτε ένα λουλούδι… ίσως είναι αρκετά αυτά που εναποθέτει ο άγγελος.
Ουσιαστικά λοιπόν ένα μνημείο είναι αυτό με το οποίο η Ζάκυνθος τίμησε τον συμπολίτη της, μια ορειχάλκινη προτομή και αυτή με χρήματα της ελληνικής κυβέρνησης, μιας και το άγαλμα του Βιτσάρη δεν κατασκευάσθηκε εξ αρχής για τον Φώσκολο. Χωρίς κανένα σχόλιο για το τι μέλλει γενέσθαι στις φετινές εορταστικές εκδηλώσεις κλείνω με τους λόγους του ίδιου του ποιητή « δε θα λησμονήσω ποτέ πως γεννήθηκα από μάνα ελληνίδα μ΄εθήλασε ελληνίδα παραμάνα κι΄ είδα την πρώτη αχτίδα του ήλιου στη διαυγή και πυκνόδεντρη Ζάκυνθο… τ΄ όνομα της πατρίδας δε σβήστηκε στη ψυχή μου».

Ευχαριστίες οφείλω στον αγαπητό Δημήτριο Παυλόπουλο, Λέκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών για τις πληροφορίες σχετικά με τον Ι. Βιτσάρη.

[π. Διον. Λυκογιάννης, δημοσιεύθηκε στην εφ. Ερμής, αρ.φ. 2710, σ. 17, Ζάκυνθος, 18/6/2007]

6/6/07



ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΤΗ ΓΑΪΔΟΥΡΟΤΑΒΕΡΝΑ

Σε μια όμορφη γωνιά ή ένα μπαλκόνι της ενδοχώρας της Ζακύνθου ακόμη στέκει όρθιο παρ΄ όλες τις ανά τους αιώνες ταλαιπωρίες του ένα εκκλησάκι, που τα τελευταία χρόνια έχει αποκτήσει ιδιαίτερη θρησκευτική σημασία μιας και από εκεί ξεκινά επισήμως η λιτανεία της Παναγίας της Λαουρένταινας, του παλλαδίου του πάλαι ποτέ ακμάσαντος Κάστρου της Ζακύνθου.
Η λιτανεία της εικόνας της Παναγίας της Λαουρένταινας γνώρισε ανά τους αιώνες πολλές διαδρομές και θα μπορούσε κάποιος να πει πως κουβαλά την ιστορία της Ζακύνθου ήδη από τον Μεσαίωνα. Από το ναό της στο Κάστρο μεταφερόταν στο εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας απέναντι από το νησί Βόιδι, στην τοποθεσία η βρύση του Φάφλα. Ευτυχώς, ακόμη και σήμερα το ειδυλλιακό αυτό τοπίο με τη μικρή αμμουδιά, τη βρύση που σκιάζεται από μια παλαιά συκιά, τα ερείπια του ναού που διατηρούνται ακόμη και η θέα έστω στα υπολείμματα του μικρού νησιού του Βοϊδιού, το καθιστούν ένα από τα πιο σαγηνευτικά μέρη της Ζακύνθου. Από τον 19ο αι. ήδη η εικόνα είχε μεταφερθεί στην Αγ. Τριάδα της πόλεως Ζακύνθου εξαιτίας της ερήμωσης του Κάστρου και η λιτανεία της άλλαξε και αυτή πορεία, προσαρμοζόμενη στα νέα θρησκευτικά, κοινωνικά και πληθυσμιακά δεδομένα, ακολουθώντας τη διαδρομή Αγ. Τριάδα έως την Παναγία την Τριμάρτυρη και μετέπειτα έως την Υπαπαντή στο Ακρωτήρι, για να καταλήξει από τις αρχές του περασμένου αιώνα στον Άγιο Νικόλαο στη Γαϊδουροταβέρνα.
Είμαι σίγουρος ότι η επιλογή των θέσεων της τοποθεσίας έναρξης των λιτανειών της εικόνας τη Δευτέρα της Διακαινησίμου επιλεγόταν με κριτήριο την ομορφιά του τοπίου και της έμμεσης ανάγωγης από την ανάσταση του Θεανθρώπου στην αναζωογόνηση της φύσεως. Είναι αλήθεια πως η τοποθεσία όπου βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου είναι ακόμη, παρά τις τροποποιήσεις που επιφέρει η κάθε είδους εξέλιξη, ακόμη σαγηνευτική. Έμελλε λοιπόν σε αυτόν τον ναΐσκο να γίνει ο τόπος όπου οι ζακυνθινοί θα μαζεύονταν αμέσως μετά το Πάσχα για να απολαύσουν τα επίγεια, τα γήινα και να τιμήσουν τα επουράνια.
Ο Λεωνίδας Ζώης στο Λεξικό του αναφέρει ότι ο εγκαταλελειμμένος ναός παραδόθηκε από τον ιδιοκτήτη του Νικόλαο Αυλωνίτη το 1727 σε αδελφάτο και ο Κονόμος προσθέτει ότι μετέπειτα δόθηκε στο Επαρχείο. Ελάχιστες λοιπόν οι μαρτυρίες, που δηλώνουν μεν την ιστορική του ασημαντότητα αλλά όμως δεν διαφεύγει της καλλιτεχνικής ματιάς των


ζωγράφων. Ο Αναστάσιος Σάρτζιντ σχεδιάζει στο μέσον περίπου του 19ου αι. το ναό με το παρακείμενο κτίριο, αποτυπώνοντας στην αιωνιότητα με τη ζωγραφιά του το πανέμορφο ζακυνθινό τοπίο με τα φινετσάτα του κτίρια, τα τόσο αρμονικά δεμένα με το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον του νησιού. Στο σκίτσο που δημοσιεύεται στα Επτανησιακά Φύλλα του Ντίνου Κονόμου, τομ. ΙΑ΄, 1, Αθήνα, 1982, σ. 105, αποτυπώνεται καθαρά ο αρκετά ψηλός ναός με το δίπατο σπίτι του ιερέα; στη δεξιά πλευρά κολλητά με το ναό και στην άλλη μεριά το τριζωνικό πλακοειδές καμπαναριό, με το υπόστεγο – λότζα να διακρίνεται πίσω από την είσοδο του καμπαναριού. Στο σκίτσο δεν σκιαγραφείται κάποιο άλλο κτίριο παρακείμενο του ναού. Τη δεξιά πλευρά της εκκλησίας με τα σκαλιά που οδηγούν στο γυναικωνίτη που διέθετε, δείχνει και μια προσεισμική φωτογραφία που δημοσιεύεται πάλι από τον Κονόμο στο πολύτομο Ζάκυνθος, τομ. 2ος , Αθήνα, 1979, σ. 6.
Ο ναός μετά το 1953 φαίνεται πως υπέστη αλλοιώσεις στην εξωτερική του τουλάχιστον εμφάνιση, χαμήλωσε υψομετρικά, η δεύτερη και τρίτη ζώνες του καμπαναριού κατέπεσαν και δεν ξαναχτίστηκαν, ενώ στη θέση τους σήμερα είναι τοποθετημένη μια καλαίσθητη σιδερένια κατασκευή πάνω στην πέτρινη βάση του. Στο κτίσμα μετά τους σεισμούς του 1953 πιθανώς τοποθετήθηκε από το τότε εκκλησιαστικό συμβούλιο η πρώτη και κομμάτια από τη δεύτερη ζώνη του τέμπλου της Παναγίας της Ντούσενας ή του Αγίου Χαραλάμπη, ενός ναού που ανήκε στην ενορία της Αγίας Τριάδας της πόλεως Ζακύνθου και καταστράφηκε με τους σεισμούς. Αυτό μπορεί κάποιος να το διαπίστωση εάν παρατηρήσει φωτογραφίες των τέμπλων των δύο ναών. Ο ναός της Ντούσενας δεν κάηκε, οι εικόνες βρίσκονται σήμερα στην Αγία Τριάδα και κάποια κομμάτια του τέμπλου φαίνεται πως τοποθετήθηκαν στον Άγιο Νικόλαο μιας και αυτός ήταν τότε παρεκκλήσι της. Δυστυχώς, το εσωτερικό του ναού του Αγίου Νικολάου κάηκε πριν από μερικά χρόνια και μαζί του οι όμορφες εικόνες του και τα κομμάτια από το τέμπλο της Ντούσενας.
Διαπιστώνει λοιπόν και εύχεται κανείς αυτό το τόσο ασήμαντο κτίριο, που ακόμα πεισματικά διασώζει κάποια αρχιτεκτονικά λείψανα από την προϊστορία του, αυτός ο ναός που κάποτε γινόταν ο τόπος συνάθροισης προς τιμήν της Λαουρένταινας πλήθος ζακυνθινών, αυτό το σύμβολο μιας άλλης νοοτροπίας και μιας άλλης εποχής, που όλους μας γοητεύει αλλά μας συμφέρει να την προσπερνάμε με την ταχύτητα ενός αυτοκίνητου στο βωμό των ιδιωτικών μας συμφερόντων, ας μείνει όσο μπορεί ανέγγιχτο από την εκμετάλλευση, την περαιτέρω αλλοίωση, την ισοπέδωση, για χάρη τουλάχιστον των επερχομένων γενεών και της δικής μας αυτοσυνειδησίας.
[π. Δ. Λ. δημοσιεύθηκε στην εφ. Ερμής, αρ.φ. 2381, 9/2/2006]

3/6/07

ΤΟ ΤΑΦΙΚΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΛΟΜΒΑΡΔΟΥ ΣΤΟ Α΄ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ ΖΑΚΥΝΘΟΥ
(έργο του Γεωργίου Δημητριάδη 1902)
Ο Κωνσταντίνος Λομβάρδος (1820-1888), σπούδασε Ιατρική σε Αθήνα και Μόναχο. Επιστρέφοντας στη Ζάκυνθο ασχολήθηκε δυναμικά με την απαγκίστρωση των Ιονίων Νήσων από την Αγγλική προστασία και την ένωσή τους με την Ελλάδα. Μέλος

της Ιονίου Βουλής και μετά την Ένωση της ελληνικής Βουλής, διετέλεσε Πρόεδρος αυτής επί κυβερνήσεως Χ. Τρικούπη. Η σορός του μεταφέρθηκε στο Α΄ Κοιμητήριο Ζακύνθου και την 1η Σεπτεμβρίου 1902 έγιναν τα αποκαλυπτήρια του ταφικού του μνημείου.